Αυθεντικότητα και Ψυχοθεραπεία

Αυθεντικότητα και Ψυχοθεραπεία

Εδώ στου δρόμου τα μισά
έφτασε η ώρα να το πω, άλλα είν’ εκείνα που αγαπώ
γι’ αλλού γι’ αλλού ξεκίνησα.

Στ’ αληθινά στα ψεύτικα
το λέω και τ’ ομολογώ.
Σα να ‘μουν άλλος κι όχι εγώ
μες στη ζωή πορεύτηκα.

Αυθεντικότητα.

Τι είναι; Την θέλετε, την αναζητάτε;
Ζείτε τη ζωή σας σύμφωνα με αυτή;

Σε αυτό το άρθρο θα εξερευνήσουμε την έννοια της αυθεντικότητας, το τι σημαίνει να ζει κανείς αυθεντικά, τη σύνδεση της με τον υπαρξισμό, και το πως αυτή σχετίζεται με την Ψυχοθεραπεία.

Στο παραπάνω απόσπασμα από το “Παράπονο”, ο Ελύτης μιλάει για τη ζωή που ζει κάποιος, μην κάνοντας αυτά που αληθινά λαχταράει. Βλέπουμε λοιπόν πως η λαχτάρα, η οποία είναι πηγαία και βγαίνει από μέσα μας, γυρεύει έναν τρόπο να εκφραστεί-πραγματωθεί και όταν δεν το καταφέρνει, υπάρχει μια αίσθηση “ψεύτικου”, όπως λέει κι ο Ελύτης: “σα να’ μουν άλλος κι όχι εγώ μες’ τη ζωή πορεύτηκα.”

Προέλευση του όρου

Η λέξη "αυθεντικότητα" προέρχεται σύμφωνα με το λεξικό Δημητράκου, από το "αυθέντης".

Το πρόθεμα "αὐθ-" προέρχεται από το "αὐτός", που σημαίνει "αυτός" ή "ο ίδιος". Αυτό το στοιχείο υποδηλώνει την αυτοενέργεια ή την προέλευση. Το πρόθεμα “έντης” προέρχεται από μια μορφή που σημαίνει "εκτελεστής" ή "αυτός που επιτυγχάνει".

Επομένως, ο "αὐθέντης" ουσιαστικά συνδυάζει την ιδέα της αυτοενέργειας ή της αυτοπροέλευσης (κάνω κάτι με τα ίδια μου τα χέρια), με την πράξη της εκτέλεσης ή της επιτυχίας. Με την πάροδο του χρόνου, αυτός ο όρος εξελίχθηκε συμβάλλοντας στη σύγχρονη κατανόηση της "αυθεντικότητας" ως στοιχείο κάποιου που είναι αληθινός στην ίδια του τη φύση ή την προέλευση.

Αυθεντικότητα και υπαρξισμός

Οι φιλοσοφικές συζητήσεις για την αυθεντικότητα εντοπίζονται στην αρχαία Ελλάδα αλλά απέκτησαν σημαντική δυναμική στη σκέψη των υπαρξιστών, ιδιαίτερα μέσα από τα έργα των Ζαν-Πολ Σαρτρ και Μάρτιν Χάιντεγκερ, όπου παρουσιάζεται η αυθεντικότητα ως θεμελιώδης υπαρξιακή αποστολή.

Ο Μάρτιν Χάιντεγκερ, μια σημαντική μορφή της υπαρξιστικής φιλοσοφίας, προσφέρει μια άποψη για την αυθεντικότητα στο μνημειώδες έργο του, Είναι και Χρόνος (1927). Κεντρικό στη φιλοσοφία του Χάιντεγκερ είναι η έννοια του “Dasein”, ένας όρος που χρησιμοποιεί για να περιγράψει την ανθρώπινη ύπαρξη ή το "είναι-εκεί" και τονίζει πως ο άνθρωπος είναι ένα ον (το μόνο) που έχει συνείδηση του εαυτού του και του κόσμου γύρω του.

Ο Χάιντεγκερ υποστηρίζει ότι οι περισσότεροι άνθρωποι ζούμε σε μια κατάσταση μη αυθεντικότητας (Uneigentlichkeit), συμμορφούμενοι με τους κοινωνικούς κανόνες και προσδοκίες, τους οποίους αναφέρεται ως "το Όλοι" (das Man). Σε αυτήν την κατάσταση, χάνουμε την αίσθηση της ατομικότητάς μας, συγχωνεύοντας τις ταυτότητές μας με το ανώνυμο "όλοι" και αποτυγχάνοντας να ασχοληθούμε με τον αληθινό μας εαυτό, οδηγώντας μας σε μια επιφανειακή ύπαρξη.

Η αυθεντικότητα, κατά τον Χάιντεγκερ, περιλαμβάνει και μια αναγνώριση της θνητότητάς μας — την επίγνωση ότι η ύπαρξή μας είναι πεπερασμένη και θα τελειώσει αναπόφευκτα. Αυτή η αντιπαράθεση με τη θνητότητα, την οποία ο Χάιντεγκερ αποκαλεί “είναι-προς-θάνατον” (Sein-zum-Tode), είναι κρίσιμη για την αυθεντική ύπαρξη. Μας φέρνει στο να αναλάβουμε την ευθύνη για τη ζωή μας, κάνοντας επιλογές που αντικατοπτρίζουν πραγματικά τις δικές μας αξίες και φιλοδοξίες, αντί για αυτές που επιβάλλονται από την κοινωνία.

Η έννοια της αυθεντικότητας του Χάιντεγκερ δεν αφορά την επίτευξη μιας σταθερής κατάστασης ύπαρξης αλλά μάλλον μια συνεχή διαδικασία αυτοανακάλυψης και αυτοδημιουργίας. Είναι μια δυναμική ενασχόληση με το δυναμικό μας και μια δέσμευση να ζούμε μια ζωή που είναι αληθινή και σύμφωνη στις δικές μας μοναδικές δυνατότητες.

Έτσι, για τον Χάιντεγκερ, η αυθεντικότητα (Eigentlichkeit) αφορά την ικανότητά μας να αναγνωρίζουμε και να αγκαλιάζουμε το δικό μας μοναδικό δυναμικό και την προσωρινή μας φύση.

Ο Ζαν-Πολ Σαρτρ, μια άλλη κεντρική μορφή του υπαρξισμού, εξετάζει την αυθεντικότητα μέσα από το πρίσμα της ελευθερίας και της ευθύνης. Στο έργο του “Το Είναι και το Μηδέν“ (1943), ο Σαρτρ υποστηρίζει ότι οι άνθρωποι είμαστε καταδικασμένοι να είμαστε ελεύθεροι, πράγμα που σημαίνει ότι χρειάζεται να δημιουργήσουμε την ουσία μας μέσω των ενεργειών μας. Αυτή η ελευθερία συνεπάγεται μια βαθιά ευθύνη να ζήσουμε σύμφωνα με τις δικές μας αξίες και πεποιθήσεις. Για τον Σαρτρ, η κακή πίστη (mauvaise foi) είναι το αντίθετο της αυθεντικότητας, όπου εξαπατάμε τον εαυτό μας για να αποφύγουμε το άγχος που σχετίζεται με την απόλυτη ελευθερία. Η αυθεντικότητα, επομένως, περιλαμβάνει την αποδοχή αυτής της ελευθερίας και της ευθύνης που φέρνει, λαμβάνοντας αποφάσεις που είναι 'αληθινές' για εμάς.

Αυθεντικότητα στην Ψυχοθεραπεία

Στις προηγούμενες παραγράφους είδαμε πως η αυθεντικότητα προϋποθέτει την αυτοανακάλυψη, την ελευθερία και την ευθύνη.

Αυτό περιλαμβάνει μια βαθιά κατανόηση της ύπαρξής μας, δηλαδή μια διαδικασία αυτογνωσίας. Στην ψυχοθεραπεία, η αυτογνωσία καλλιεργείται μέσω θεραπευτικών τεχνικών, αλλά κυρίως μέσα από την σχέση που δημιουργείται με τον θεραπευτή, που μας ενθαρρύνει να εξερευνήσουμε τις σκέψεις, τα συναισθήματα και τις συμπεριφορές μας και να καταλάβουμε ποιες είναι οι αξίες μας και το κρυμμένο δυναμικό μας, ή αλλιώς, τις “λαχτάρες” μας, έτσι ώστε να ευθυγραμμίσουμε τις ενέργειές μας, προκειμένου να ζήσουμε σύμφωνα με αυτές.

Πολλές φορές, επειδή φοβόμαστε την απόρριψη ή την κριτική, δεν εκφράζουμε αυτό που πραγματικά έχουμε ανάγκη προβάλλοντας έναν “ψευδή εαυτό”.

Ο όρος “ψευδής εαυτός”αναλύεται εκτενώς από τον Βρετανό ψυχαναλυτή Ντόναλντ Γουίνικοτ, που εισήγαγε την ιδέα ότι ο “ψευδής εαυτός”, προκύπτει όταν κατά την πρώιμη ανάπτυξη, δεν μπορούμε να εκφράσουμε το αληθινό μας εγώ, λόγω της ανάγκης να συμμορφωθούμε με εξωτερικές απαιτήσεις. Αυτό συχνά αποτελεί αντίδραση στην έλλειψη ενός υποστηρικτικού και θρεπτικού περιβάλλοντος, όπου ως παιδιά αισθανόμαστε υποχρεωμένοι να παρουσιάσουμε μια αποδεκτή ή ιδεατή εκδοχή του εαυτού μας για να κερδίσουμε την έγκριση των φροντιστών μας. Το “ψεύτικο εγώ” λειτουργεί για να προστατεύσει το αληθινό εγώ, που παραμένει κρυμμένο και υποανάπτυκτο.

Το “ψεύτικο εγώ” χαρακτηρίζεται από συμπεριφορές και στάσεις που είναι ανειλικρινείς και αποσυνδεδεμένες από τα γνήσια συναισθήματα και επιθυμίες μας. Αυτό μπορεί να μας οδηγήσει σε μια αίσθηση κενού, σε μια δυσκολία στη δημιουργία γνήσιων σχέσεων και σε συναισθήματα κατάθλιψης ή άγχους λόγω της ασυμφωνίας μεταξύ της εξωτερικής παρουσίασης και της εσωτερικής μας πραγματικότητας.

Στην ψυχοθεραπεία, μέσα από τη δημιουργία ενός θεραπευτικού περιβάλλοντος, μας επιτρέπεται να εξερευνήσουμε και να εκφράσουμε τα καταπιεσμένα συναισθήματα και τις επιθυμίες μας και να διακρίνουμε μεταξύ αυθεντικού εαυτού και ρόλων που παίζουμε, για να ικανοποιήσουμε τις προσδοκίες των άλλων.

Έτσι, υποστηριζόμαστε στη σταδιακή εμφάνιση του αληθινού και αυθεντικού εαυτού μας κατανοώντας και αντιμετωπίζοντας τους φόβους μας. Αναλαμβάνουμε να πάρουμε εμείς το πηδάλιο της ζωής, δηλαδή την αποδοχή και την αγκαλιά της ελευθερίας και της ευθύνης της.

Επίσης μέσω της ψυχοθεραπείας, εστιαζόμαστε στην επίγνωση και την ενσωμάτωση όλων των πτυχών του εαυτού μας, καθώς αποκτάμε μια ενημερότητα για τις παρούσες εμπειρίες μας και τα συναισθήματα που αυτές μας φέρνουν. Αυτή η επίγνωση μας επιτρέπει να αναγνωρίσουμε τις αποκλίσεις μεταξύ των αναγκών μας και του πως ζούμε τελικά, διευκολύνοντας έτσι, μια πιο αυθεντική ζωή.

Η αυθεντικότητα, είναι μια βαθιά και πολυδιάστατη έννοια. Φιλοσοφικά, περιλαμβάνει την αντιμετώπιση της ύπαρξης, της ελευθερίας και της δημιουργίας προσωπικών αξιών. Στην Ψυχοθεραπεία, είναι η ευθυγράμμιση της ζωής με τα αληθινά συναισθήματα και σκέψεις που έχουμε, διευκολυνόμενη από την αυτογνωσία.

Έτσι θα έλεγα πως το ταξίδι μας προς την αυθεντικότητα αφορά την εύρεση μιας αληθινής, ουσιαστικής ύπαρξης μέσα στους περιορισμούς της πεπερασμένης ζωής μας.

Κλείνοντας, παραθέτω ένα απόσπασμα από το ποίημα της Έμιλυ Ντίκινσον, "Η Ελπίδα είναι το πράγμα με τα φτερά".

Η Ελπίδα” είναι το πράγμα με τα φτερά -

Που κουρνιάζει στην ψυχή -

Και τραγουδά τη μελωδία χωρίς τις λέξεις -

Και δεν σταματά - ποτέ -

Η εικόνα της Ντίκινσον για την ελπίδα ως ένα πουλί που κατοικεί μέσα στην ψυχή, τραγουδώντας ασταμάτητα, υπογραμμίζει τη διαρκή και ανθεκτική φύση της ελπίδας.

Η βαθιά δύναμη της ελπίδας που βρίσκεται μέσα μας είναι ένα ουσιώδες στοιχείο της αυθεντικότητας.

Σας εύχομαι να τη βρείτε.

© Αλεξάνδρα Δημητράκου, Ιούλιος 2024